DE BERENKLAUW

Heggenmussen 

In elke snackbar kun je een berenklauw bestellen zonder raar aangekeken te worden. Bij ons, in het Noorden des lands, wordt er pindasaus bij geserveerd. Ik heb er nog nooit een besteld, maar het blijkt hier te gaan om aan een satéprikker geregen plakken gehaktbal met daartussen uienringen, wat na het frituren kennelijk aan de klauw van een beer doet denken. 

Plantaardige berenklauwen ken ik wél. Ooit hadden wij een verdwaald exemplaar in onze tuin en gezien zijn bescheiden afmetingen moet dat een ‘gewone’ berenklauw geweest zijn: Heracleum sphondylium. Deze soort, die van nature in Europa voorkomt, behoort tot de familie van de schermbloemigen, wordt anderhalve tot twee meter hoog en bloeit van juni tot oktober met grote schermen witte bloemen. Zonder meer een decoratieve plant, in bloei zowel als gedroogd. ‘Onze’ berenklauw hebben we op tijd afgevoerd: het was de eerste en meteen ook de laatste.

De gedroogde versie van de berenklauw:
zonder meer decoratief

Berenklauwen staan bekend als gevaarlijk omdat ze bij aanraking, vooral in de zon, nare ontstekingen kunnen veroorzaken. Dat heeft te maken met de chemische verbindingen die door sommige planten worden aangemaakt om zich te beschermen tegen insectenvraat: de fototoxische furocoumarinen. De reuzenberenklauw, Heracleum mantegazzianum, is zonder meer de gevaarlijkste, maar ook de gewone berenklauw maakt furocoumarinen aan.

En er zijn meer planten waar deze stof in voorkomt, zoals Angelica, engelwortel. Ook hier kan aanraking bij zonlicht leiden tot huideczeem. En wie er gevoelig voor is kan een dergelijke huidirritatie oplopen bij contact met het bladoppervlak van wijnruit, Ruta graveolens.

De reuzenberenklauw is een tweejarige of zelfs vaste plant, die oorspronkelijk niet in Europa voorkwam. De plant heeft zijn ‘roots’ in Zuidwest-Azië en is in de 19^e eeuw in Europa ingevoerd. En uiteindelijk een ernstige plaag geworden, die lastig te bedwingen is. Toch moeten we van deze tot wel vier meter hoge reuzen af. Ze verspreiden zich invasief en de gezondheidsrisico’s voor mensen en dieren, vooral honden, die ermee in aanraking komen zijn ernstig.

De reuzenberenklauw heeft een dikke roodgevlekte en gestekelde stam met bladeren van wel een meter lang, waarboven meerdere grote witte bloemhoofden groeien. Het is zonder meer een decoratieve en indrukwekkende plant, die tot vijf jaar oud kan worden. De bloemhoofden bestaan uit wel vijftig tot honderdvijftig kleine witte schermpjes die stuk voor stuk uitgroeien tot zaden met een flinke hoeveelheid nieuwe reuzenberenklauwen tot gevolg. Na de vruchtzetting sterft de ‘moederplant’ meestal af.

Berenklauw, vol in bloei

Het gevaar van deze plant schuilt in de rode knobbeltjes op de stengel waaruit stijve stengelharen groeien. Bij aanraking breken die gemakkelijk af en komt het plantensap naar buiten, rechtstreeks in contact met de huid, die daarmee gevoelig wordt voor zonlicht. Als de zon schijnt is het risico dan ook groter. Na 24 uur ontstaan eerst rode jeukende vlekken die veranderen in forse blaren; er kan  zelfs bloedvergiftiging optreden. Als het sap in de ogen komt kan dat blindheid veroorzaken. De blaren op de huid lijken op brandwonden en vaak blijft er na de genezing een litteken achter: een bruine vlek op de huid.

Snel afspoelen van het sap kan de gevolgen verminderen, net als het afschermen van de verwondingen van zonlicht.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee, maar gelukkig zijn er hulptroepen in aantocht om ons van de berenklauwen af te helpen. Schapen en geiten zijn immuun voor het plantensap van deze reuzen. De provincie Groningen gaat nu geiten mobiliseren: die zullen zich de berenklauwen goed laten smaken, ook zónder pindasaus!

Juli 2017