ZWARTE ACCENTEN

Heggenmussen

Langzaam maar zeker doet de herfst zijn intrede. In de nacht van zaterdag 27 op zondag 28 oktober keren we terug naar de oorspronkelijke tijd en de klok zetten we dan ook een uur terùg: wintertijd. Zoals we ons in het voorjaar opmaken voor de zomer met een opeenvolgende bloei van vaste planten en eenjarigen in onze tuin, zo kunnen we in het najaar plannen maken om de tuin ook in de winter aantrekkelijk te houden. Dat kan door de aanplant van winterbloeiers, maar ook door selectief opruimen ofwel: behouden wat in de winter letterlijk een structurele bijdrage kan leveren aan een nog steeds boeiend tuinbeeld.

Skimmia rubella en Gaultheria in één bak

Zolang het herfst is, is dat niet moeilijk. In het tuincentrum, de bouwmarkt en ook de supermarkt staan de winterviolen hoog opgestapeld en lonken de bolchrysanten in warme kleuren. Gaultheria, bergthee, is al jaren een bestseller, met zijn bruinrode blaadjes en vrolijke rode bessen. Leucothoe, druifheide, doet mee met gekleurd blad en ook de Skimmia’s staan klaar om in grote potten onze entrees de juiste uitstraling te geven. En zo zijn er nog veel meer ‘instant’ oplossingen.

Maar als het menens wordt met de winter, wie zullen ons dan te hulp schieten om de moed erin te houden? Want het duurt nog lang tot het weer voorjaar is.

Zomerse kleurenschema’s moeten we maar even laten voor wat ze zijn: zómers. In de winter mag het wel wat minder uitbundig. Groen en wit, dat is een frisse combinatie. Viburnum tinus, een groenblijvende struik met in de winter witte bloemen, is daar een mooi voorbeeld van. Maar vergeet niet gebruik te maken van zwarte toetsen: in de tuin net zo belangrijk als op de piano! Neem daarvoor de uitgebloeide bolchrysanten. Deze seizoensbloeiers hebben een stevig silhouet en zijn zonder risico, want toch al dood, op geschikte plekken neer te zetten voor een duidelijk contrast. Bolvormen doen het altijd goed. Worden vorst en sneeuw ze op den duur teveel, dan kunnen ze alsnog probleemloos naar de composthoop.

Bevroren silhouet van het koninginnekruid, Eupatorium

Bekijk uitgebloeide vaste planten met dezelfde ogen en knip niet alles weg. Stevige, niet te hoge herfstasters zullen naar zwart verkleuren en dragen rijp en een laagje sneeuw met verve. 

Alternatief haagje: herfstasters!

Dat geldt ook tot ver in de winter voor de onvolprezen Sedum spectabile ‘Herbstfreude’ met zijn van donkerrood naar zwart verkleurende hoedjes. Voor hoogte tussen de overwinteraars is het prachtriet, Miscanthus sinensis, een goede structuurplant. Dit riet verkleurt niet naar zwart, maar is mooi te combineren met koninginne- of leverkruid: Eupatorium.

Origanum, een kleine 'schermbloemige'

Laat ook een zogenaamde schermbloemige als engelwortel, Angelica archangelica, intact: prachtig onder een fijn laagje rijp. En zelfs het vingerhoedskruid, Digitalis, levert een statige bijdrage als je ze nog niet weggeknipt hebt. Want dat is natuurlijk aan het eind van de zomer het dilemma: wil je het zomerse plaatje zo lang mogelijk overeind houden of laat je de herfst al toe, vooruitlopend op het plaatje in de winter?

Bij bomen en struiken ontbreekt dat dillemma gelukkig: die accepteren we zoals ze zijn.
De stam van een berk krijgt in winterse omstandigheden de aandacht die hij verdient en niet alleen van het boomkruipertje, dat alle schorsjes en spleetjes afzoekt op verstopte beestjes. De grillige, min of meer zwartwit getekende schors van deze boom komt mooi uit tussen groenblijvende heesters als bijvoorbeeld taxus en buxus.

Berk tussen de bollen

Buxus wordt helaas bedreigd door schimmels, de ‘buxusziekte’, maar struiken die niet aangetast zijn doen natuurlijk nog gewoon mee in ons plantenschema. Wel regelmatig controleren op deze verraderlijke ziekte - zie het artikel ‘Buxusellende’, september 2012. 

Ter aanvulling: behalve Ilex crenata, Japanse hulst, is ook taxus een goede vervanger voor buxus. Aldus een tip in mijn favoriete tuinprogramma, Gardeners’ World (vrijdagavond, BBC 2): neem stekken van de taxus die je al hebt.

Als er nog ruimte is voor de aanplant van een boom, denk dan eens aan Prunus subhirtella ‘Autumnalis’: in bloei van november tot in januari. Winterbloeiende struiken vind je bij de Viburnums, zoals V. farreri en V. bodnantense ‘Dawn’ of ‘Deben’. Ze geuren ook, zij het vooral van heel dichtbij. Meer geur is aan te treffen bij kamperfoelies: Lonicera standishii, L. fragrantissima, of een kruising van deze twee: Lonicera purpusii. Deze laatste bloeit van november tot maart (!) met roomwitte, sterkgeurende bloemen. Een sterke geur in de winter: dat is natuurlijk een cadeautje. Nog een struik met een sterke en ook nog zoete geur is de mahoniestruik, Mahonia napaulensis. Bloeit ook van november tot maart. Van november tot januari/februari bloeit het meloenboompje, Chimonanthus praecox. De bloempjes lijken wel wat op die van Hamamelis, toverhazelaar, maar deze zijn geelwit met een rood hartje en ze geuren aangenaam. De Hamamelissoorten bloeien per soort korter en variëren in kleur van geel tot oranje en rood: naar eigen smaak en ruimte uitzoeken dus.

Viburnum bodnantense dawn, bloeiend de winter door

En dan is er ook nog de Sarcococca. Heerlijke geur en in bloei van januari tot en met maart. Mijn Sarcococca’s heb ik niet in leven kunnen houden, helaas. Mogelijk lag dat aan de standplaats en in februari dit jaar in ieder geval aan de onverwacht late en strenge vorst. Sarcococca houdt van een beschutte plek, vooral niet op het oosten, in halfschaduw of schaduw. In de zon alleen wanneer de bodem permanent voldoende vochtig is. Misschien moet ik het toch nog eens proberen: alleen al om de zoete honinggeur, die door de tuin ‘drijft’ en je aangenaam verrast bij het voorjaarswerk.

Maar zover is het nog niet. Eerst plannen maken voor een aangename wintertuin, want dat helpt, nu de dagen steeds korter worden.

Oktober 2012