MET HET OOG OP DE WINTER ...

Na een kleurrijke herfst is het nu de beurt aan de winter. Wit van de sneeuw? Gaat het vriezen? Gaat het dooien? We willen het altijd zo graag nú al weten en gaan te rade op internet. Goed nieuws: een ‘horrorwinter’ wordt het niet - de laatste is al heel lang geleden. Maar het kan nog steeds ‘best wel koud’ worden. Heb je kwetsbare planten in je tuin dan is het verstandig om bij een temperatuur onder 0℃ deze planten af te dekken of, waar mogelijk, naar binnen te halen. Maar zolang het niet vriest blijft de grond bewerkbaar en is er geen enkele reden om het planten van nieuwe aanwinsten uit te stellen. Ook bollen kunnen nu nog de grond in. Tegenwoordig zijn we voor een winterse sfeer aangewezen op onze ouwe trouwe sneeuwklokjes - en dan ook nog in het voorjaar. 

Alle winters sneeuw ... met sneeuwklokjes

Maar doet de vorst alsnog zijn intrede dan moeten wij ons daarbij neerleggen (niet al te letterlijk nemen!) en voor het 'bollenplanten' misschien toch maar liever het voorjaar afwachten. Gelukkig is de maand december ook een van cadeaus; laten we een verlanglijstje maken voor de tuin! Een paar bloembollensoorten zijn nu al overal te koop en kunnen ook nu, begin december, nog nét door de ontvangers geplant worden - zolang het niet vriest! Dan gaat het om tulpen, hyacinten, narcissen en sneeuwklokjes.

Voor andere ‘bollenplanten’ moeten we nog even geduld hebben. Zo houden we tijd over om op tv YouTube te raadplegen: voor het BBC item ‘Gardener’s World’. En natuurlijk ook om de tuinboeken nog eens uit de kast te halen. Ook daarin is veel inspiratie te vinden. Zo kwam ik bij een antiquariaat in Groningen in het bezit van een Spectrum Natuurgids: Wilde Bloemen. Oorspronkelijke titel ‘Wild flowers of Britain’, 1977, met maar liefst meer dan 1000 soorten, in kleur gefotografeerd en voorzien van gedetailleerde beschrijvingen! Een toevalstreffer van de bovenste plank - staat nu in onze boekenkast voor het grijpen, op de middelste plank. Want wij tuiniers zijn eigenlijk allemaal óók ‘rupsjes nooitgenoeg’ (zie ‘Rupsje Nooitgenoeg’, prentenboek voor kleuters van schrijver Eric Carle, beslist ook leuk voor andere leeftijdsgroepen).

                             

Maar nu nog even terug naar de tuin, waar we in de afgelopen herfst weer appels konden plukken van onze twee (laagstam) appelboompjes. Van één weet ik de naam nog: Groninger Kroon. De naam van de andere appelproducent weet ik helaas niet. Wèl dat ze bij ons goed in de smaak vallen. Als je wilt voorkomen dat alle appeltjes uit eigen beweging op de grond vallen moet je regelmatig hun rijpheid controleren. Dat gaat zo: met je hand voorzichtig een (laaghangende) appel iets optillen. Laat het steeltje los dan is de appel rijp. Zolang je de appel niet kunt plukken is hij nog niet rijp. Het vraagt veel geduld van de liefhebber, maar dwingt ook respect af voor de appel. Die kan zelf wel bepalen wanneer hij rijp is en laat pas dán los. Plof! Ja, en dan ligt hij verscholen tussen de planten aan de voet van het appelboompje. Ga maar zoeken. Gelukkig hebben wij de meeste appels voor ons zelf ‘veilig kunnen stellen’, maar de vogels, vrolijke flierefluiters, gunnen we ook wat.

Tot zover het buitengebeuren. Want nu drijft de winter ons naar binnen. Gaat het vriezen? Kunnen we onze tuin nog van een sneeuwpop voorzien? Volgens ingewijden neemt de kans op echte winters met ijs en sneeuw ‘significant’ af, maar zijn koude sneeuwrijke winters in ons land nog altijd niet uit te sluiten. Dus leg de wanten, mutsen en sjaals maar klaar: dan kom je beslagen ten ijs als je je tuinplanten alsnog wilt ‘isoleren’. Bijvoorbeeld met de bladeren die nú uit de bomen dwarrelen…

NA-ZOMEREN

Een mooie zomer is voorbij. De hoogste temperatuur deze zomer werd op 13 augustus gemeten in Nieuw-Beerta: 34,9°C - het kan verkeren!

Maar toch ga je uitkijken naar de zo vertrouwde bewolking waaruit dan ineens een flinke plens regen neerdaalt, regelrecht naar de planten in onze tuinen die het zo lang zonder water hebben moeten stellen. Want de aanvankelijk nog goed gevulde regentonnen waren al gauw leeg en om de haverklap sproeien met het schone drinkwater uit de kraan is ‘not done’.

Maar het weerbeeld bedriegt ons niet; er liggen nu toch wel regengebieden in het verschiet. Het kan tenslotte niet eeuwig zomer zijn - een natte herfst zal hopelijk zorgen voor een mooie afwisseling.

Want dan is er nog steeds tijd om verloren gegane beplanting aan te passen: met droogtebestendige planten! Daar heb ik nog nooit bij stilgestaan: wie kan niet zonder water en wie wél? En zijn die planten ook zonbestendig? Want er is natuurlijk ook nog een categorie ‘schaduwplanten’. En hoe koud wordt het in de komende winter?

Herfstasters

Gelukkig  kan tuinieren altijd, in elk jaargetijde. Echt strenge winters  hebben we  al jaren niet meer gehad. Wie op internet  op zoek gaat  naar de  komende ‘winterverwachting’  belandt in een  wirwar van mogelijkheden. Niet doen dus en je  tuin gewoon, als  altijd, voorbereiden op lage temperaturen, eventueel onder nul. Noteer de niet- of minder vorstbestendige planten in je tuin en bedenk voor  deze zwakke broeders een vorstbescherming, zoals bijvoorbeeld een mulchlaag  van  compost. Fijn  als  je een  compostvat in  je tuin  hebt.  Maar compost  is ook verkrijgbaar in tuincentra. 

En als je daar dan toch bent kijk dan ook gerust uit naar winterbestendige planten. Zoals de Viburnum bodnantense dawn, in mijn tuin ruim 2 meter hoog, in bloei van november tot in de lente en ook nog voorzien van een aangename geur. Ook aanbevolen: Viburnum bodnantense ‘Charles Lamont’, bloeit in januari en februari. Ben je blij met deze Viburnums, vul de familie dan aan met een Viburnum tinus, een groenblijvende sneeuwbal (apart!), bloeit van oktober tot april met roze-witte bloemen en is tevens leverancier van donkerblauwe bessen: voer voor vogels.       

En, vooruit, als er dan nóg wat ruimte over blijft, kies dan de Viburnum odoratissimum var. Awabuk: geurend, zoals de Latijnse naam zelf al zegt. En met het oog op de komende winter is er ook nog de Japanse Sneeuwbal: Viburnum plicatum ‘Watanabe’. Bloeit overigens van mei tot en met september (vijf maanden!) met mooie schermen lichtgroene bolletjes, omrand met witte bloemetjes. In de herfst kleurt het blad rood. Is wel winterhard maar niet wintergroen, deze ‘Sneeuwbal’. In de herfst verliest de ‘Watanabe’, net als de meeste andere tuinplanten, zijn bladeren; allemaal.

Tot zover het struikgewas. Want er bloeit meer in de herfst. Sommige plantenfamilies zijn er zelfs naar vernoemd: herfstanemonen bijvoorbeeld. Deze anemonen beginnen hun bloei al in augustus en bloeien door tot november; de bloeitijd verleng je door regelmatig de uitgebloeide bloemen te verwijderen.

En natuurlijk is er ook nog het ‘Nieskruid’: uit de Helleborus-familie, ook wel ‘Kerstroos’ genoemd. Je kunt er in ieder geval zó je neus in steken, zonder te niezen. Wel even hurken want dit zijn lage winterbloeiers; ze floreren vanaf begin december tot in maart.

En als je dan toch op je hurken zit: plant herfsttijlozen ofwel ‘Colchicum-bollen’. Ze zijn nu, in de herfsttijd, kant en klaar in bloei te koop. Geef ze een plekje in je tuin waar je ze ook vanuit huis kunt zien, voor als het regent. In tegenstelling tot wat we gewend zijn bij onze planten stelt de ‘Colchicum herfstijloos’ de groei van zijn blad uit tot ver na de jaarwisseling. Pas in het voorjaar zien we het blad van deze herfstbloeier. Gevalletje: je gaat het pas zien als je het doorhebt.

Tot slot de hamvraag: wil je toch graag sneeuw zien in de winter? Plant dan zelf een sneeuwbal! Geen ‘gooier’ en natuurlijk ook geen ‘dooier’. Op zoek naar een plantbare sneeuwbal kom je al gauw uit bij Viburnum plicatum ‘Watanabe’, Japanse Sneeuwbal.

Liefhebbers van échte sneeuw hebben in hun tuin voorlopig nog het nakijken…

Nu eerst de dorre blaadjes verzamelen, voor het gaat regenen!

                            Viburnum bodnantense dawn

 

                                            Colchicum, herfsttijloos

ZOMER

Heggenmussen 

We leven nog steeds in de zomertijd en zo kunnen we nog elke dag volop genieten van lange zomerse dagen. Nou ja, dat is de bedoeling. Niet elke dag is ‘terraswaardig’. En dat heeft voor onze planten ook voordelen; die zijn tenslotte afhankelijk van een buitje hier en een buitje daar. Maar als de buitjes uitblijven en de planten daar zichtbaar onder lijden, zullen we moeten bijspringen met kraanwater. En dat gebruik van ons schone drinkwater blijft altijd een beetje dubbel. Maar niet elke tuin grenst aan een slootje of plas. En de ton die je hebt aangesloten op de regenpijp heeft een beperkte capaciteit, ofwel: is zó weer leeg. Daar komt nu nog bij dat deze zomer écht zomer is, met naar verwachting bovengemiddelde temperaturen. Maar dat klinkt erger dan het is, want het gaat uiteindelijk om slechts 1 of 2℃ meer. 

Een mus in het 'bad'

Dus: gewoon je tuin in en genieten van de zomerse hoogtijdagen; voor je het weet is het weer herfst, met dwarrelende bladeren. Die dwarrelblaadjes zijn er nu trouwens ook al. Wanneer er door de hoge temperatuur en gebrek aan regen niet genoeg water kan worden opgenomen zal dat bomen aanzetten tot het loslaten van hun gebladerte: om te overleven.

Kijk daarom regelmatig naar de bomen in je tuin of je directe omgeving, zodat je op tijd kunt ‘bijspringen’ met een gieter water (of meer!). Want bomen zijn van groot belang voor ons welzijn én dat van dieren. Ze leveren een belangrijke bijdrage aan onze zuurstofbehoefte en hun bladeren zuiveren de lucht, die wij inademen, van fijnstof. Bovendien bieden ze schaduw; hoe groter de ‘kroon’ van de boom, hoe meer. Vogels bouwen er hun nesten en zoeken er hun toevlucht wanneer ze belaagd worden door roofvogels. Of de kat van de buren, of wie dan ook.

Voorbeeld van een geslaagde knipbeurt - vraagt wel veel (groei)tijd

Waar we ons niet altijd bewust van zijn is de rol die bomen spelen bij onze mentale gezondheid. Een boswandeling brengt je in een heel andere stemming dan een bezoek aan een stadscentrum. Daarbij moet ik wel even een uitzondering maken voor Groningen-stad waar de Grote Markt in de afgelopen tijd getransformeerd is naar een ‘Groene Markt’, om niet te zeggen ‘Bos Markt’. Er zijn maar liefst 28 bomen aangeplant waaronder het aangenaam toeven is: 18 Gleditsia’s (Valse Christusdoorn) en 10 honingbomen (Sophora japonica). Ook worden hier langs de noordzijde nog 5 grote plataanbomen geplant en een lindeboom op het Waagplein. Een geweldige metamorfose voor ‘Stad’! In de bestrating van de Grote Markt komt de ‘ster’ weer terug, nu verhoogd en geschikt als zitbank. Dus als je even iets anders wilt dan onkruid wieden in je tuin: noar stad! 

En dan met frisse zin je tuin weer in, waar misschien ook wel ruimte is voor nòg een boom of waar een struik staat te wachten op een knipbeurt. Want droog of niet, de groei gaat gewoon door.

Allereerst de heggen en hagen, voor een strakke omlijsting van het uiteindelijke mooie plaatje. De strakke rechte haag is het prototype: rechttoe rechtaan. Maar taps toelopend of met kleine inhammetjes mag ook, als leuke afwisseling tussen al die andere hagen en heggen in de straat. Als je deze haag iets verder van de stoep af plant is er ook daar ruimte voor lage beplanting, afgewisseld met vrolijke bloemetjes. Voorbijgangers moet je ook iets gunnen.

Mijn laurier, tevens insectentrekker

Dan de ‘solitairen’ die in aanmerking komen voor een knipbeurt. In mijn tuin zijn dat een uit de kluiten gewassen laurier, taps toelopend, een dito taxus met een (gesnoeide) vogel erbovenop, een in een slinger gesnoeide taxus met op de top een collega-vogel en een met bak en al verplaatsbaar ligusterboompje, bolrond gesnoeid op zijn kale stammetje.

Houd wel rekening met (de stand van) de zon. Die bereikt zijn hoogtepunt tussen 13.25 en 13.45 uur. Zeg maar: siësta-tijd. Vroeg in de ochtend is de beste tijd om te snoeien - ook voor jezelf.

Zijn er in de beplanting toch wat gaten gevallen, dan zou ik daar niet om treuren. Het is de beste reden om weer eens een bezoek te brengen aan een tuincentrum, op zoek naar vervangers.

Het kan nog: de zomer is nog niet voorbij!

NOOIT MEER MAAIEN!

Heggenmussen

Ooit hadden wij een (bescheiden) gazon en op warme dagen was het daarop aangenaam zonnebaden, maar zoveel grassprieten, allemaal in dezelfde uitvoering, is uiteindelijk toch wel wat saai. Inmiddels doen we al heel lang niet meer aan zonnebaden en hebben we de sprieten, ook al heel lang geleden, ‘omgeschopt’. O, dat klinkt niet erg aardig, maar het moest nu eenmaal met een schop, en vervolgens is de tuin voorzien van fleurige bloembollen in het voorjaar, een mooie verzameling vaste planten in de zomer, laatbloeiers in de herfst en opgroeiende groenblijvers in alle seizoenen. En hier en daar nog wat struikgewas. Niet meer maaien; nooit spijt van gehad.

Zo’n tuin geeft ook ruimte om wat te experimenteren met kleuren en bijvoorbeeld hoogteverschillen. Daarmee bedoel ik de uiteindelijke hoogte van de beplanting, hier op het Groninger platteland. Het hoeft niet altijd van laag naar hoog over de hele breedte of lengte, naargelang de afmetingen van de tuin. Een haagje of grote struik ergens halverwege (bij voorkeur groenblijvend) maakt het geheel interessanter: wat is daarachter te zien? Bezoek: ‘O! een compostbak … die zou ik ook moeten hebben!’ 

Groninger Kroon: appels!

Terug naar de beplanting: ook leuk als er in de zomer iets te plukken valt! En dan heb ik het niet over bloemen maar over een appelboom(pje), zoals mijn Groninger Kroon, in het voorjaar getooid met roze/witte bloempjes, nog een ander appelboompje ‘op stam’ waarvan ik de naam niet meer weet en een blauwe bessenstruik. Misschien nog wat rode tomatenstruikjes? Of een miniveldje aardbeien? Bijvoorbeeld. Tomatenplanten zijn verkrijgbaar in drie soorten: stam-, struik- en dwergstruiktomaten! Had ik er de ruimte voor (én voldoende afnemers) dan zou ik ze alle drie planten. Maar helaas, zoveel kan ik ook niet meer kwijt in mijn dichtbegroeide buitenruimte. Dan ligt de keuze voor de stamtomaat hier het meest voor de hand - en één is wel genoeg, voor een tweepersoons huishouden.

Inmiddels wat tientallen jaren geleden groeide en bloeide er boven ons terras in de voortuin een druif. Mooi verdeeld over twee metalen ‘draden’. Een cadeau van mijn vader die deze druif persoonlijk kwam planten. We hebben er meerdere decennia plezier van gehad, maar zoals aan alles kwam ook aan de productie van deze druif een einde. Hij is nu vervangen door een Clematis armandii, weliswaar vruchteloos, maar groen in alle seizoenen en dat is ook wat waard. Deze clematis werd vernoemd naar een Franse missiepater, Armand David, tevens dier- en plantkundige, die in de 19e eeuw in China planten verzamelde. Tot op de dag van vandaag doen wij er ons voordeel mee. 

Zo hingen de druiventrossen boven ons terras: voor het grijpen!
Na vele productieve jaren is de druif van mijn vader vervangen
door een clematis Armandii. Niet eetbaar, wel ongrijpbaar...

Waar ik  ook al  een aantal   jaren blij mee ben is de  eerder genoemde blauwe bessenstruik.  Eigenlijk heb  je geen  idee  van de  leeftijd die  dit soort struiken kunnen bereiken. Maar  tot nu toe produceert  de  onze voortreffelijk. Zijn oogst doet  niet onder voor  de blauwe bessen uit de supermarkt. En verser dan uit je eigen  tuin kun  je  ze niet  krijgen. Tenminste: in de zomer. We moeten dus nog even geduld hebben.

... en hopen dat de merel en andere gevleugelde vriendjes 
nog wat blauwe bessen voor ons over laten ...

Vroeger, inmiddels héél lang geleden, werden groenten en fruit ingemaakt ofwel ‘geweckt’ in glazen weckpotten. Mijn moeder schakelde daarbij haar twee dochters, toen nog kinderen, in om samen fruit en groenten te wassen, waar nodig te schillen, en te verdelen over de glazen weckpotten die vervolgens buiten in een grote ketel op een brander werden gezet om, ja, waarom eigenlijk? Hermetisch gesloten te worden waarschijnlijk. Ik was altijd blij als de klus geklaard was. De ketel is uiteindelijk bij mij terechtgekomen. Qua ‘inmaak’ was dat niet terecht; hij slijt zijn dagen naast onze regenton - als extra waterreservoir, want aan appels of blauwe bessen ‘wecken’ ben ik nooit begonnen.

Dat hoeft ook niet. Wij leven in een andere tijd, waarin alles altijd en overal verkrijgbaar is. Grote koelhuizen houden wat wij nodig hebben vers en zelf slaan we eetwaar op in onze vriezers.

Maar toch is het nog altijd leuk om iets ‘eetbaars’ te planten. Straks nog even naar buiten: kijken of er al beweging zit in de groei! De blauwe bessenstruik oogt veelbelovend, de bloesem in het appelboompje bloeit uitbundig in lief roze - en geduld is een schone zaak …

VOORJAAR IN AANTOCHT!

Heggenmussen

We hebben er best lang naar uitgekeken, met in februari ook nog een dag extra, maar nu komt het voorjaar toch echt in beeld. Maart roerde nog even zijn staart en april is soms wat twijfelachtig, met doen wat hij wil. Maar wij kunnen zelf wel uitmaken wat we willen. Gewoon naar buiten, met een (verlang)lijstje met de namen van planten die we helaas moeten vervangen en natuurlijk ook van planten die we er graag nog bij willen hebben. Want zo gaat dat met tuiniers: we zijn de menselijke variant van Rupsje Nooitgenoeg.

Wat bloeit er in april? Het fluitenkruid, Anthriscus sylvestris, neemt deze maand het voortouw en kleurt de bermen wit. Maak er een boeket mee en verzamel de zaden: dan floreren ze volgend jaar in je eigen tuin, tussen de vaste planten die óók nu in bloei komen, zoals de kievitsbloemen en de kerstrozen. Laat je fantasie de vrije loop en verspreid de planten over de hele tuin. Nieuwe bolgewassen mogen ook meedoen!

Kerstrozen in bloei

Je kunt het ook eerst uitproberen in een deel van de tuin en het heeft natuurlijk ook wat tijd nodig om tot een mooi eindresultaat te komen. Een kleurenschema is niet nodig, het mag ook ‘gespikkeld’ zijn. Natuurlijk hoef je voor zo’n experiment niet meteen je hele tuin overhoop te halen. 

De planten die als eerste in beeld komen voor dit experiment zijn de bolgewassen. Die kun je na de bloei per stuk uitgraven en verdelen over de tuin met één tot hooguit drie bollen bij elkaar. Om bij het planten van nieuwe gegadigden de bollen niet te beschadigen is het handig om er een houtje bij te steken. Zo nodig kun je de houtjes nummeren en noteren waar welke bolsoort geplant is. Maar het is niet ‘bolgoed al goed’.

Ook vaste planten kun je nu voorzichtig opgraven, splitsen en verdelen over de hele tuin. Niet teveel van dezelfde kleur bij elkaar en niet teveel van dezelfde soort! De hoogte van de planten mag wèl een rol spelen. Verdeel eerst de hoogste exemplaren over het hele tuinoppervlak. En doe dat vervolgens met de lagere planten. Deze categorie bij voorkeur ook langs de randen van je tuin. Wissel ze af met kruipertjes en bodembedekkers die zich óók tussen de vaste planten mogen begeven. Tot zover!

Want ook zonder al die opgravingen is er genoeg te doen, na de winter. Vorstschade is weliswaar niet of nauwelijks voorgekomen, maar het staat nog niet vast dat dit in de komende winters ook het geval zal zijn. Misschien moeten we ons nog niet laten verleiden tot een grootschalige aanschaf van vorstgevoelige planten - maar een béétje uitproberen moet kunnen.

Verbena bonariensis, ijzerhard, krijgt bezoek van een vlinder

Zoals met de categorie matig winterharde planten ofwel winterhard gedurende een korte en niet te strenge vorstperiode. Daaronder vallen de blauwe treurceder en de portugese laurierkers, maar ook salie, lampepoetsergras (Pennisetum alopecuroides) en  ijzerhard  (Verbena  bonariensis). Je kunt zelfs experimenteren met een perzikplant; die is ook hier in Nederland vorstbestendig, mits geplant in de volle grond. Denk je eens in: perziken, zomaar in je eigen tuin! 

Het lampepoetsergras heeft overigens niets te maken met lampen en poetsen en ook niet met gras. De brede bladeren verkleuren van donkerrood naar grijsgroen. Ook mooi aan deze plant is de lange bloeitijd: van mei-juni tot maar liefst in de herfst. Daar heb je dus meer dan de hele zomer plezier van.

En heb je wel eens gehoord van ‘windbloemen’? Dat zijn anemonen: ze hebben aan een zuchtje wind al genoeg om in beweging te komen. De familie ‘Anemonen’ is behoorlijk uitgebreid: er kan gekozen worden uit maar liefst 120 soorten. Anemone coronaria is met 25 centimeter de grootste in deze familie - toch een bescheiden afmeting. De kleuren van de bloemen variëren van donkerblauw, rood en roze tot wit. Als je er veel van hebt kun je ze ook promoveren tot ‘snijbloem’, maar zelf zou ik deze windbloemen fijn vanuit de tuin naar mij laten (z)waaien.

Kom, we gaan er weer op uit!

FEBRUARI EN DE STAART VAN MAART

Heggenmussen

Februari is een fijne maand; duurt dit jaar weliswaar een dag langer, maar brengt ons toch vlot bij maart, die roert met zijn staart en ons op zijn beurt dichter brengt bij april, die dan weer doet wat ie wil. Zo struinen wij, voor je het weet, door onze ontluikende tuinen! Na een zachte winter zonder vorstschade voor onze planten is het fijn om op een droge dag weer eens een ‘rondje tuin’ te doen. De bladeren die sinds de afgelopen herfst onze tuinen bedekken kunnen nu bij elkaar geharkt/geveegd worden om vervolgens een bijdrage te leveren aan het groenafval. Ze worden gerecycled tot compost en biogas. En zelf glijd je niet meer uit over al dat natte blad. 

Klein maar fijn: sneeuwklokjes!

Er is nog niet veel nieuwe groei te zien, maar genoeg om een indruk te krijgen van hoe het weer gaat worden. Wat bloeit er in februari? Veel bolgewassen komen in februari al in bloei, zoals sneeuwklokjes, narcissen, blauwe druifjes en tulpen, maar ook struiken: forsythia’s en de bladloze ofwel naakte winterjasmijn (Jasminum nudiflorum), de hazelaar (Corylus avellana) en de ‘sneeuwballen’ (Viburnum bodnantense ‘Dawn’ en Viburnum tinus). Viburnum bodnantense ‘Dawn’ bloeit geurend van november tot in maart. Ook het nieskruid (Helleborus) draagt een steentje bij. Zelf hoefde ik nog nooit te niezen bij dit kruid, maar ik heb dan ook nooit de behoefte gehad om delen van deze plant fijn te wrijven. Dát is namelijk de veroorzaker van een niesbui. 

Corylus avellana, hazelaar

Nog een mooie bloeier is de hazelaar, Corylus avellana, die al in de winter en als eerste (!) bloeiende katjes heeft. De hazelaar valt in de categorie ‘naaktbloeier’ omdat de bloemetjes eerder verschijnen dan de nieuwe blaadjes. En hazelnoten in je eigen tuin: wie wil dat niet?! Ik moet er wel even bij zeggen dat de opbrengst van mijn eigen struik niet veel voorstelt. Aanvankelijk dacht ik dat óf de vrouwelijke óf de mannelijke variant van mijn hazelaar ontbrak en dat dat de oorzaak was van mijn hazelnotentekort. Maar nu ik een en ander nog eens nalees op internet blijkt de hazelaar eenhuizig te zijn: de mannetjes en de vrouwtjes groeien samen aan dezelfde hazelaar! Eerst verschijnen de mannelijke katjes aan de takken, waar ze goed zichtbaar zijn omdat de bladeren nog moeten gaan groeien. Als de mannelijke katjes zijn uitgebloeid komen de vrouwelijke bloemen in beeld. Er zijn ook dan nog geen bladeren. Voor de voortplanting zorgt de wind: die neemt stuifmeel van een mannelijke bloem mee naar de ‘stempels’ van een vrouwelijke bloem. Maar de mannelijke en de vrouwelijke bloemen bloeien niet gelijktijdig; zelfbevruchting is zo niet mogelijk. Toch een ingenieuze voortplanting! Ik hoop de bloemetjes van de naaktbloeier in mijn tuin dit jaar waar te nemen, want uiteindelijk was het toch de bedoeling om hazelnoten uit eigen tuin te kraken. Zo nodig ben ik bereid om bij gebrek aan wind onze bladblazer in te zetten. Op een lage stand, dat wel. 

Helleborus niger, licht besneeuwd maar vol in bloei!

Ook mooi in het vroege voorjaar, in maart, zijn de kerstrozen, zoals Helleborus niger, die weliswaar voor de kerst echt te laat zijn, maar desondanks in geen enkele tuin mogen ontbreken. Ze zijn bestand tegen sneeuw en vorst en geven de voorkeur aan een plek in de halfschaduw, met ook wat zon dus. ‘Helleborus’ heeft meerdere Nederlandse namen: nieskruid, zelfs stinkend nieskruid, en ook nog heksenkruid. Daar moet de plant het dan maar mee doen. En mocht je in het najaar vergeten hebben om bloembollen te planten, dan kun je dat in het voorjaar alsnog doen met ‘bollen op pot’, ofwel opgepotte bollen. Ze worden in tuincentra bloeiend en wel aangeboden. Zo kun je precies zien wat je van dit bolgoed mag verwachten. Eenmaal uitgebloeid mogen ze, als het niet meer vriest, alsnog naar de tuin: ‘Tot volgend voorjaar!’

Bergenia, schoenlappersplant

Tot de voorjaarsbloeiende bolgewassen horen ook sneeuwklokjes, tulpen en blauwe druifjes, hyacinten en natuurlijk krokusjes. Ook vaste planten als kerstrozen, schoenlappersplanten en de kleine maagdenpalm kleuren al in maart onze tuinen!

Nog even geduld dus; het voorjaar komt in zicht! 

NIETS MEER TE DOEN ... OF TÓCH?

Heggenmussen

Erithacus rubecula, roodborst

De laatste maand van het jaar en de eerste van het nieuwe jaar zijn meestal niet de aantrekkelijkste maanden om tijd in je tuin door te brengen. Nat, koud, glad, stormachtig en dan ook nog vroeg donker: we blijven lekker binnen. De tuin loopt niet weg. De vogels 'van stand' trouwens ook niet. Wat ik nog niet wist is dat er in vogelland onderscheid gemaakt wordt in drie categorieën: standvogels, trekvogels en 'deeltrekkers'. Van deze laatste categorie trotseert een deel onze winters terwijl het andere deel de wijk neemt naar warmere oorden. Zoals bijvoorbeeld roodborstjes: de mannetjes zijn kennelijk vorstbestendig, maar de vrouwtjes vliegen met het jonge grut zuidwaarts. Vinken en spreeuwen splitsen zich ook zo op wanneer de winter zich aandient. En daar blijft het niet bij. Graspiepers, kieviten, zanglijsters, boerenzwaluwen, spreeuwen en nog veel meer soorten laten ons in de steek. Hebben we dáár zo ons best voor gedaan om het ze hier naar de zin te maken?!

Gelukkig kunnen we onze broodkorstjes en zakken met vogelvoer toch wel kwijt in de komende tijd. Maar niet aan de kramsvogel en de koperwiek: zij hebben zich aangepast aan onze winters. In plaats van insecten kiezen ze nu voor onze bessen. Het is dus een goed idee om bessenstruiken niet helemáál leeg te plukken. Wij kunnen immers naar een winkel om onze honger te stillen.

Veel vogels uit het noorden van Europa trekken nu zuidwaarts, waaronder ook roodborstjes, die tot de agressiefste van alle zangvogels worden gerekend. Ze jagen ‘onze’ roodborstjes weg: vrouwtjes en jongen vooral. Maar heb je een tuin met (veel) ruimte en groenblijvende struiken én vogelvoer, dan wil het roodborstvrouwtje met haar gezin ook wel hier overwinteren.

Tot zover de verzorging van het vogelvolk in onze wintertuin. Nu de planten nog.

Hoe gaat de komende winter verlopen? Moeten we de potplanten naar binnen halen? Zijn er vaste planten in onze tuin die bescherming nodig hebben in verband met vorst? Of wordt het vooral een natte winter? Zo hier en daar worden tipjes van de wintersluier opgelicht. Het KNMI heeft al een idee van de weersomstandigheden in 2024: het zou zomaar het warmste jaar tot nu toe kunnen worden. Veroorzaker van deze temperatuurstijging is El Niño: ‘… een periodieke opwarming van oceaanwater.’ Aan het oppervlak soms wel drie graden Celsius meer dan voorheen. Maar Europa ligt vooralsnog buiten de invloed van de belangrijkste banen van El Niño. Het wordt dus waarschijnlijk een gewone Hollandse winter, met voor de zekerheid een zak natuurvriendelijke ‘dooikorrels’ bij de hand. Het ‘normale’ strooizout kan schade toebrengen aan metaal, asfalt en beton en brengt sommige watersoorten en dieren in gevaar. 

Onderzoekers van de Washington State University wilden óók een meer natuurvriendelijk middel en zagen dat door een chemische degradatie en natuurlijke gisting van druivenschillen het ijs sneller smolt en daarbij ook veel minder schade toebracht aan asfalt en beton. Ook zou deze oplossing minder schade toebrengen aan de natuur, en dan vooral aan nabijgelegen grondwateren of oppervlaktewateren. Goed nieuws voor de producenten van druivensap: een nieuwe afnemer van druivenschilletjes! En vooralsnog: don’t try this at home, met je druiventros!

Ooit hadden wij de druiven voor het grijpen -
maar ook aan het leven van druivenranken komt een einde ...

Alles bij elkaar zijn dit zijn positieve berichten. Overeind blijft dat we over het algemeen toch blij zijn als de winter weer voorbij is. Dat geldt natuurlijk niet voor de schaatsliefhebbers onder ons. Maar gelukkig zijn daar dan nog Oostenrijk, Tsjechië, Noorwegen, Zweden en Finland, waar je de schaatsen kunt onderbinden (of is dat tegenwoordig een kwestie van klikken?) en lange afstanden kunt afleggen op natuurijs. Daar zijn onze slappe winters natuurlijk ook bekend en worden schaatsliefhebbers uit vorstarm Europa met open armen ontvangen.

Gelukkig heb ik de foto nog, van die bewerkelijke échte sneeuw'poppen'!

Voor de achterblijvers kunnen we alleen maar hopen op misschien toch nog wat sneeuw. En dan liefst die ‘plaksneeuw’ van vroeger, waarmee je met veel gehijg en gepuf van die grote sneeuwpoppen kon maken, met ogen van kolen uit de kolenkit, een wortel als neus en op het ‘lijf’ nog een rits steenkolen als knopen … in je eigen tuin.

Fijne winter!

ALS HET DWARRELT VOOR JE OGEN...

Heggenmussen 

De zomer ligt definitief achter ons: het is herfst en langzaam maar zeker zien we hoe bomen en struiken hun bladeren laten vallen. Het dwarrelt voor je ogen. Misschien iets minder dan we gewend zijn sinds in de afgelopen maanden al bladeren ‘gedropt’ werden. Maar nu is het menens: naar buiten om het dorre bladgoed te verzamelen! Stoepen en opritten kunnen glibberig worden van nat gebladerte. Maar het schoonharken van het gazon is ook belangrijk. Gras is gevoelig voor licht en kan onder zo’n laag nat blad afsterven.

Heb je een vijver(tje), dan moeten ook daar de afgevallen bladeren uit gevist worden. Kikkers overwinteren niet alleen op het land; sommige soorten duiken letterlijk onder in de winter, voor zoiets als een winterslaap, op de bodem van de sloot of vijver waar ze in de zomer vertoefden. We krijgen de koudbloedige beestjes voorlopig niet meer te zien en dat geldt ook voor de watersalamanders - we laten ze fijn met rust.

Hortensia in herfstkleur

Buiten is er met herfstbloeiers nog genoeg leven in de brouwerij. Hortensia’s behouden hun bloem‘bollen’, geraniums bloeien onverminderd door en Persicaria amplexicaulis (duizendknoop) bloeit zelfs door tot de eerste nachtvorst. Zonder meer een aanrader, deze kanjer. Want ook in de herfst kun je nog nieuwe aanwinsten planten. Maar wacht daar niet te lang mee; met de winter in aantocht neemt bij de plantenverkopers het assortiment langzaam maar zeker af. Jammer, maar soms ook een verrassing, bijvoorbeeld als planten ‘afgeprijsd’ zijn.

Maak thuis een lijstje met je voorkeuren. Want we weten uit ervaring: je komt altijd planten tegen die je niet genoteerd hebt, maar die je ‘bij nader zien’ absoluut in je tuin wilt hebben! Waar je met impulsieve aankopen tegenaan loopt is de beschikbare ruimte in je tuin. Je moet dus afwegingen maken - tegenwoordig heet dat ‘keuzestress’. Een luxeprobleem, omdat er zovéél mogelijk is. Laten we ons daarom beperken tot het ‘herfstassortiment’: planten die nú bloeien. Dat zijn er verrassend veel. En je hoeft er niet altijd naar te raden, want ‘herfst’ komt bij sommige planten ook voor in hun naam, zoals ‘Herfstanemonen’ en ‘Herfstaster’. De herfstanemonen zijn er overigens al vroeg bij: hun bloei begint in augustus en houdt stand tot het najaar overgaat in de winter! Herfstanemoon ‘Robustissima’ bloeit rose van eind juli tot in oktober. Een hoge plant met forse bloemknoppen: robuust!

Een koolwitje landt op een herfstaster

De herfstasters zijn met hun late (en lange!) bloei aantrekkelijke planten voor bijen en vlinders. Verkrijgbaar in meerdere kleuren en ook nog in twee ‘uitvoeringen’: ster- en sprietvorm. Ze floreren in de zon, maar ook in de schaduw. En dat geldt ook voor ‘Verbena Bonariensis’ (IJzerhard): een echte vlinderlokker met zijn paarse bloemen. De ‘IJzerhard’ zaait zich zelf uit: een plant waar je ‘geen omkijken naar hebt’, maar die het wél waard is om dat toch te doen!

Wil je al eerder de insecten in je tuin bedienen dan is de ooievaarsbek Geranium Gerwat (ook wel Geranium ‘Rozanne’ of Geranium ‘Jolly Bee’ genoemd) een aanrader. Deze insectentrekker bloeit van mei tot de eerste nachtvorst (dat kan misschien nog wel even duren?) met 6 cm. grote bloemen.

Een andere aantrekkelijke plant is het Purperklokje, Heuchera, waarvan wel zestien (!) varianten beschikbaar zijn. Daar móet er een bij zijn die precies voldoet aan jouw verwachtingen! Bijzonder: deze plant behoudt jaarrond zijn bladeren die ook nog per variant van kleur verschillen: van donkerpaars tot bijna zwart. Zo kun je zelfs in milde winters, zoals wij die tegenwoordig meemaken, óók met kleur ‘spelen’.

Klimop 'in bloei'

Nog zo’n jaarrond-plant is ouwe trouwe klimop, Hedera helix. Een bescheiden plant qua onderhoud; af en toe wat uitstekende takjes snoeien en één keer per jaar de ‘contouren’ bijknippen: dat is alles. Klimop bloeit aan het eind van de zomer met grappige groene bolletjes, samengesteld uit nog kleinere groene bolletjes, waar late vlinders, zoals de dagpauwoog en de gehakkelde aurelia,  zich nog even kunnen laven aan nectar voor ze naar het zuiden vertrekken of bij ons aan hun winterslaap beginnen. Dan nemen de wakkere vogels die hier achtergebleven zijn het stokje over en eten de nog resterende donkerblauwe besjes op. De zomer is écht voorbij …