Heggenmussen
In
augustus heeft Staatsbosbeheer zieke essen gekapt in het Ten Boersterbos: zeven
hectare maar liefst. Dat is veel, op een totale oppervlakte van veertig
hectare. Gelukkig is het bos beplant met een grote diversiteit aan bomen, maar
het verdwijnen van de es is toch een gevoelig verlies.
Essen
behoren tot de olijffamilie, Oleaceae. Het zijn snelgroeiende bomen, die 40 tot
45 m hoog kunnen worden. Van de es, Fraxinus, zijn minstens vijfenzestig
soorten bekend, als boom of struik. De gewone es, Fraxinus excelsior, wordt tot
25 m hoog en komt op vrijwel het gehele Europese continent voor, maar vooral in
Noord- en West-Europa. Excelsior betekent ‘hoger’, ‘boven alles uitstekend’ en
als een echte zonneboom reikt de es dan ook naar het licht. Het is niet alleen een
veelvoorkomende boom in het Nederlandse landschap, ook in groenstroken is de
Fraxinus excelsior veel aangeplant.
Essenhout
is licht van kleur, taai en sterk. Die eigenschappen maken het hout zeer
geschikt voor leggers van gymnastiektoestellen, tennisrackets en stelen van
bijlen en spaden. Maar het wordt ook veel gebruikt voor meubels, vloeren en
trappen: essenhout heeft een mooie vlamtekening. Buitenshuis kiezen we liever andere
houtsoorten; daar valt de duurzaamheid van het essenhout tegen.
 |
| De es, Fraxinus excelsior, in onze tuin: een potentieel monumentale boom van bovenaf gezien! |
De
oudste es van Nederland staat in het Overijsselse gehucht Dwarsgracht, bij
Giethoorn. Met zijn eerbiedwaardige leeftijd van ruim tweehonderdtwintig jaren
en een stamomtrek van 4,65 m is hij een bezienswaardigheid in dit toeristische
gebied.
Het
Arboretum Trompenburg in Rotterdam heeft essen die dateren uit 1870: ruim 140
jaar oud dus.
Een
bijna 180-jarige es stond tot 2001 in de Zuid-Hollandse polder Nieuw
Bonaventura, tussen Strijen en ’s-Gravendeel.
En
in mijn eigen tuin staat in de voormalige groenstrook van de gemeente ook een
es, aangeplant in de herfst van 1978: ruim 35 jaar oud en inmiddels voorzien
van een potentieel monumentale status!
 |
| Nog een beetje hoger! |
Het
is goed om zo’n boom in je nabijheid te hebben. In een Noors epos is de
reuzenes ‘Yggdrasill’ als wereldboom de verbinding tussen wereld, onderwereld
en hemelen. Het volksgeloof kende vele toepassingen voor Yggdrasill: wanneer er
bijvoorbeeld helder moest worden nagedacht, kon men de es om hulp vragen. Ook
stond Yggdrasill symbool voor onsterfelijkheid en levenskracht Helaas is er later twijfel ontstaan over de
vertaling van het epos en vermoedt men nu dat het niet om een es ging, maar om
een taxus. Voor mij maakt dat niet uit: die staat ook in onze tuin. Mocht onze
es ondanks de symboliek toch sterfelijk blijken, dan kan ik ze beide om hulp
vragen bij het helder bedenken van een oplossing.
Want
de vooruitzichten zijn somber, voor de essen in ons land. Na de iepziekte zijn
veel verloren gegane iepen vervangen door essen, die nu op hun beurt getroffen worden
door essentaksterfte.
In
de eerste negentiger jaren van de vorige eeuw werden in Polen essen aangetast door
de schimmel Chalara fraxinea. In Nederland werd in 2010 de essentaksterfte voor
het eerst waargenomen,
in de Groningse gemeente Bellingwedde. De ziekte treft vooral relatief jonge
bomen van 4 tot 10 m hoog. Oudere bomen verzwakken en worden gevoeliger voor
aantastingen door secundaire parasieten zoals honingzwam. Het begint met kleine
zwarte kankervlekken op stam en takken, die langzaam groter worden. Ze
onderbreken de sapstroom en veroorzaken zo verwelkingsverschijnselen, het
afsterven van een- en tweejarige twijgen en uiteindelijk het afsterven van de
top van de boom. In zeer korte tijd werd de ziekte in een groot aantal Europese
landen vastgesteld. Maar omdat in grote bomenbestanden ook veel exemplaren níet
waren aangetast, verwierp men het idee dat de ziekteverwekkers verspreid zouden
worden door transport van plantmateriaal, de wind of dieren. Waarschijnlijker
leek een samenhang met factoren als vorst, droogte en veranderende
klimaatomstandigheden.
DNA-onderzoek
in Zwitserland heeft inmiddels anders uitgewezen. Op essen komt een
onschadelijke paddenstoelensoort voor: het Essevlieskelkje, Hymenoscyphus
albidus. In dit Essevlieskelkje heeft een genetische verandering
plaatsgevonden, waardoor een nieuwe soort is ontstaan: Hymenoscyphus albidus
pseudoalbidus. En deze nieuwe soort is wél schadelijk.
Het
pseudo-essevlieskelkje (deze naam heb ik even zelf bedacht) verspreidt zich op
natuurlijke wijze door de lucht, maar ook via besmet plantmateriaal.
Dat
zijn geen leuke berichten. Vooral ook omdat er tot op heden geen mogelijkheden
zijn om aangetaste bomen te genezen. Maar wie essen in zijn omgeving heeft,
kent nu dus wel de symptomen en kan maatregelen (laten) nemen.
Soms
moet je zelfs maatregelen nemen als je boom níet ziek is, zoals onze 37 jaar
gekoesterde berk. Een vitale boom, die echter het formaat van onze tuin
ruimschoots ontstegen en daarmee onszelf ver boven het hoofd gegroeid was.
‘Boompje veel te groot, plantertje nog steeds niet dood,’ om zo te zeggen.Wij
haalden er een hovenier bij, om de boom deskundig te laten snoeien. Tot onze
verrassing kregen we het advies: niet snoeien, maar kappen. Dat was even
slikken, maar het bleek inderdaad de beste oplossing.
 |
De roterende verreiker van
Hamming uit Wirdum |
 |
Hovenier Freek van der Wal
hanteert de zaag |
 |
Onze oudste zoon
pakt de takken aan |
Een
waar spektakel was het, waar zelfs een verreiker aan te pas kwam. Ook wij
mochten omhoog ‘in de bak’, wel 20 m boven de grond, en dat was een heel bijzondere
belevenis, met een geweldig uitzicht over Ten Boer en Ommeland!
In
een lichte tuin drinken we nu op de gezondheid van onze es!
Zie voor meer foto's: ONS PRONKJUWEEL, DE BERK, tuinfoto's
In
augustus heeft Staatsbosbeheer zieke essen gekapt in het Ten Boersterbos: zeven
hectare maar liefst. Dat is veel, op een totale oppervlakte van veertig
hectare. Gelukkig is het bos beplant met een grote diversiteit aan bomen, maar
het verdwijnen van de es is toch een gevoelig verlies.
