TAXUS

In míjn tuin …

… plantten wij tweeëndertig jaar geleden een taxusstruikje. Gewoon omdat er op díe plek een groenblijvende struik moest komen. Maar wat een taxus precies is, dat hij een paar honderd jaar oud wordt en wat er allemaal mee kán, zou mij pas jaren later duidelijk worden. Jammer, anders was ik bij het planten iets zorgvuldiger te werk gegaan. Voor een struik in het wilde weg maakt het niet uit dat er geen rechtopgaande hoofdtak is. Maar als je op een dag besluit je taxus in een indrukwekkende spiraal te snoeien, blijkt zo’n centrale tak toch voorwaarde nummer één te zijn.

Mijn taxus, in gevorderd stadium

Toen ik dat ontdekte, waren er al flinke gaten gevallen in mijn snoeivorm, want ik leer dat soort dingen al doende. Dan maar artistiek verdeeld over de hele struik nog meer gaten erin geknipt! Gelukkig heeft de taxus een geweldig zelfherstellend vermogen en een paar jaar later besloot ik dan ook een nieuwe poging te wagen.

Mijn kunstsnoeiaspiraties had ik inmiddels, noodgedwongen, bijgesteld: geen spectaculaire spiraal, maar een eenvoudige piramide zou het worden. Ik gaf de hobbelige taxus vier gladde wanden en een mooi strak bovenkantje. In de loop van nog wat jaren groeide de struik in ieder geval aan de buitenkant aardig dicht. Het bleek een geliefd toevluchtsoord voor merels: soms steekt er ineens een halve merel ergens uit zo’n groene wand!

Ik besloot nog een stapje verder te gaan en bond boven op de piramide een takje vast aan een lange stok die ik midden in de taxus getimmerd had: een ‘kunst’ hoofdtak. Het takje vertakte zich voorspoedig en groeide, mede dankzij veel knipwerk, uit tot een krachtige taxusvogel. Kop en staart heb ik al snoeiend nog wel eens verwisseld en al babbelend met de buurman knipte ik per ongeluk een keer de snavel van het beest af, maar uiteindelijk kwam de taxus al deze ongemakken te boven.

Alleen halen zijn hoeken niet allemaal de 90 graden die nodig zijn voor een perfect vierkant. Dus ga ik nu een malletje maken. Met vier even lange latjes en een winkelhaak moet dat lukken en daarmee hoop ik dan in de komende jaren alsnog een perfecte snoeivorm te bereiken. Want met nog een paar honderd jaar voor de boeg, geldt ook voor onze taxus: een goed begin is het halve werk!

De kiem is gelegd, in de afgelopen decennia, voor een historische tuin in 2208!

Februari 2008

HET JAAR VAN ...

Heggenmussen

Een heel nieuw jaar ligt voor ons: het tweeduizendachtste. Wat gaan we ermee doen, wat zal het ons brengen? Springt er iets uit of wordt het een jaar van alledag?

Niet iedereen wacht lijdzaam af en dat levert tal van verkiezingen en uitroepingen op. We zullen onze aandacht moeten verdelen!

Vers gerooide aardappelen!

Één van de onderwerpen van de Verenigde Naties zal ons Nederlanders zéker aanspreken: 2008 is uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Aardappel en wel omdat de aardappel een belangrijk hoofdvoedsel is voor tweederde van de wereldbevolking. En terecht: een gekookte aardappel levert vitamine C en B, kalium, voedingsvezels én minder calorieën dan rijst en pasta. Ruim baan voor de aardappel op uw dis!

Meer aandacht ook voor aardwetenschappen, inclusief klimaatonderzoek, in het Jaar van de Aarde, dat zich overigens uitstrekt van 2007 tot en met 2009. In Nederland wordt het Jaar van de Aarde in 2008 georganiseerd door een Nationaal Comité volgens een besluit van de Raad voor de Aarde en het Klimaat (RAK) van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) naar een idee van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Begrijpelijk dat zo’n jaar wat meer tijd nodig heeft!

Ook het Japans Ministerie van Milieu laat zich niet onbetuigd en heeft 2008 gelanceerd als Internationaal Jaar van het Koraalrif: extra aandacht voor een uniek, maar bedreigd ecosysteem.

Kikker, gewoon in eigen tuin

In Londen is 2008 door de Wereld Organisatie van Dierentuinen uitgeroepen tot het Jaar van de Kikker. Hier gaat het om bedreigde amfibieën. (De winter is trouwens een prima seizoen voor de aanleg van een vijver.)

En op http://www.buitenlandsehonden.nl/ worden adviezen gegeven aan (toekomstige) hondenbezitters om een succes te maken van 2008 Het Jaar van het Verantwoord Honden Bezitterschap.

Tegelijkertijd is 2008 ook het Jaar van de Scholekster. Deze typisch Nederlandse vogel is in nauwelijks vijftien jaar tijd in aantal gehalveerd, meldt SOVON Vogelonderzoek Nederland.

Een ander probleem, dat niet alleen de aandacht van onze kroonprins vraagt, is de toegang, wereldwijd, tot schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen. In dat kader heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties 2008 ook uitgeroepen tot Jaar van de Sanitaire Voorzieningen.

Op Europees niveau is 2008 verklaard tot Europees Jaar van de Interculturele Dialoog. Mogelijk in verband met het uitroepen door alweer de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties van 2008 tot Internationaal Jaar van de Talen?

Op cultureel gebied draagt Nederland ook een steentje bij: 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed. Domies Toen in Pieterburen zal in dat verband nog speciale activiteiten ontwikkelen. In februari en maart is de theeschenkerij in ieder geval op zondag open; dan bloeien de stinzenplanten (Gronings: börgbloumkes).

Nog een thema dit jaar zijn de Olympische Spelen. In de Keukenhof kunt u van 20 maart tot en met 18 mei ‘De Chinese Draak’ bewonderen: een bloemenmozaïek van tien bij vijftien meter, waarvoor 24.500 bollen gepoot zijn. Voornamelijk rode, oranje en gele tulpen. Het is een ontwerp van Jasper van der Zon, geïnspireerd op het thema China - De Olympische Spelen 2008 - Beijing.

Dichter bij huis kunnen wij tuiniers ook volop meedoen met de beleving van 2008! De vaste plant van het jaar moet nog verkozen worden, maar we kunnen nu meteen al genieten van de Lentebloeier van het Jaar: de narcis ‘Bridal Crown’. Een zoetgeurende trosnarcis met gevulde bloemen, crèmewit, lichtgeel hart, 30 tot 40 cm. hoog, voor binnen of buiten (een paar graden vorst kan deze narcis wel hebben) en uiteindelijk in de tuin: voor volgende jaren.

Abessijnse gladiool

Ook de Zomerbol van het Jaar is al bekend. Een mediajury uit Nederland en België heeft gekozen voor de Abessijnse Gladiool (Acidanthera), waar de Europese consumentengroenpers koos voor Gladiolus callianthus ‘Murielae’. Allebei groot gelijk, want het is dezelfde zomerbol met lang bloeiende, heerlijk geurende, knikkende witte bloemen met een purperen hart. Een ‘must’ op het terras!

De mediajury heeft ook een Bloembol van het Jaar gekozen: Nectaroscordum Siculum ofwel Bulgaarse ui, omdat deze bol vroeger gewoon Allium bulgaricum heette. Een sierlijke hoge ‘ui’ met mooie zaaddozen. Maar de meningen zijn verdeeld; het Internationaal Bloembollen Centrum geeft dit jaar de voorkeur aan een wit/geel/rose tulp ‘Crème Upstar’ die tijdens de groei van kleur verandert.

Voor de Boom van het Jaar is veel ruimte nodig, want de uitverkoren vleugelnoot (Pterocarya fraxinifolia) wordt uiteindelijk breder dan hoog!

Tot slot in deze opsomming van ‘je kunt het zo gek niet bedenken of …’ de Bureauplant van het Jaar: Spathiphyllum ofwel lepelplant. Deze luchtzuiverende plant met glanzend groen blad en grote witte bloemen is uitgekozen door een panel van deskundigen, onder meer van TNO en PPO (Praktijkonderzoek Plant en Omgeving).

Al deze verkiezingen en uitroepingen zijn natuurlijk bedoeld om ons op verantwoorde wijze door het nieuwe jaar te loodsen. Maar laten we vooral niet vergeten om ook op onze eigen manier van 2008 een geweldig (tuin)jaar te maken!

Januari 2008

SELFSUPPORTERS

In míjn tuin …

… moet ik nog even geduld oefenen; er is niets te doen in de winter. Tussen dorre stengels meldt zich weliswaar het eerste prille groen, maar zolang stoere mannen met ijssterretjes in hun ogen Elfstedentochten voorspellen, durf ik niet aan het tuinruimen te beginnen; de plantenliefhebberij staat op een laag pitje.

Maar heb je dan geen kamerplanten?

Padje

Tja, dat ligt wat moeilijk bij mij, levende have binnenshuis. Sinds het heengaan van onze laatste poes, Boelie, hebben wij geen huisdieren meer. En dat is míjn (eenzijdige!) beslissing. Meer dan twintig jaar gold de eerste begroeting van mijn man de poes, bij thuiskomst. Nu kan dat ook gekomen zijn, omdat de poes buiten voor de deur op hem lag te wachten - zo ver ben ik daarin nooit gegaan. Evengoed vond ik dat het nu, om te beginnen twintig jaar, míjn beurt was voor de eerste begroeting.

Bruin zandoogje

Ter compensatie wees ik mijn man op het plezier van de ‘selfsupporters’, buiten in de tuin: vogels, muisjes, een egeltje, buurkatten, vlinders, hommels, nog meer buurkatten. Zo’n diversiteit hebben we binnen nooit gehad en je hoeft er niks voor te doen. Beestjes horen buiten. Vrijheid blijheid!

En met de kamerplanten gaat het een beetje dezelfde kant op. Ik ben daar niet goed in. Zelfs sansevieria’s (vrouwentongen, beweert mijn man hardnekkig) leggen bij mij het loodje - een ultiem bewijs van onvermogen. Hoewel, het inmiddels bejaarde kaapse viooltje in de gang, dat een keer per week bij het jas aantrekken tegen de vloer smakt, bloeit tweemaal ’s jaars en het koffieplantje dat Douwe Egberts vergaf bij twee pakken koffie (nog vóór het Senseo-tijdperk) is een ware struik geworden. En ik heb ook nog een ouwe cactus van Ikea; lelijk én in leven.

Baby-lieveheersbeestje

Maar cadeaugekregen cyclamen houden me ’s nachts uit de slaap: al na drie dagen worden ze onwel en na vijf dagen hangen ze slap over de rand en weet ik zeker dat ik weer iets helemaal verkeerd gedaan heb.

Toch is het wel groen hoor, bij mij hier in huis. Nood breekt wet en vrijgekomen potten worden nu schaamteloos gevuld met nep en namaak. Altijd groen en je hoeft er niets aan te doen! Je moet er alleen niet over praten natuurlijk.

Tijd genoeg nu om een Elfstedentocht te volgen op de televisie en daarna mag ik weer máánden los, in mijn ‘levendige’ tuin!

Januari 2008

DE TWAALFDE MAAND

Heggenmussen

ZONNEWIJZER PRINSENTUIN GRONINGEN

Vertaling Latijnse tekst bovenin:
DE VERGANE TIJD IS NIETS
DE TOEKOMENDE TIJD ONZEKER
DE HUIDIGE WANKEL
ZORG DAT JE DE JOUWE NIET VERSPILT

December. Alweer is er een jaar voorbij en we zijn het er allemaal over eens: de tijd gaat snel. Steeds sneller, lijkt het wel. Toch zijn wij op dit punt geen kampioenen. Dat ontdekte ik toen ik mij afvroeg waarom onze twaalfde maand december heet. ‘Decem’ is Latijn voor ‘tien’. En omdat er buiten toch niet zoveel te doen is, kunnen we binnen net zo goed lezen hoe de tiende maand de twaalfde werd!

ROMEINSE KALENDER

Ten tijde van de Romeinse kalender, tot plm. 700 v. Chr., telden de jaren 304 dagen in slechts tien maanden. Dus heette de laatste, tiende maand van het jaar ‘december’. En maart (Latijn: Martius), genoemd naar de Romeinse oorlogsgod Mars, had de eer het nieuwe jaar te beginnen. Voor de periode in de winter, tussen December en Martius, werden geen maanden benoemd; die dagen telden eenvoudigweg niet mee!

Maar met de kalenderhervorming in 717 v. Chr. door Numa Pompilius kwam daar verandering in en werden Januarius en Februarius toegevoegd als elfde en twaalfde maand. Het aantal dagen per jaar kwam toen op 355. Om de kalender kloppend te krijgen met de seizoenen werd af en toe een dertiende maand toegevoegd, de schrikkelmaand Mercedonius.

Toen in 153 v. Chr. De Romeinse consuls per januari hun ambt aanvaardden, werd deze maand de eerste van het jaar en daarmee december de twaalfde. Zo ging dat dus.

JULIAANSE KALENDER

Maar ook met deze kalender kwam het niet helemaal goed en in 46 v. Chr. besloot keizer Julius Caesar dan ook tot de invoering van een nieuwe kalender: de Juliaanse.

Dat bleek niet eenvoudig te zijn en door fouten bij de invoering en verkeerde berekeningen kwam men uiteindelijk uit op plm. 445 dagen per jaar: teveel van het goede.

Keizer Augustus, achterneef van en geadopteerd door Julius Caesar, herstelde de fouten in 8 v. Chr. door voor de komende zestien jaar de schrikkelmaanden af te schaffen. Om alsnog de invoerder van de Juliaanse kalender te eren, kreeg de vijfde maand uit de eerste Romeinse kalender (Quinctilis genaamd) de naam Julius (juli) en ter ere van zichzelf noemde hij de aanvankelijk zesde maand (Sextilis) Augustus.

GREGORIAANSE KALENDER

Na meer dan 1500 jaar echter bleek deze kalender toch een beetje opgeschoven in de tijd. Zo hoort Pasen op de eerste zondag na de eerste volle maan na 21 maart te vallen: het begin van de lente. Dat lukte niet meer en in 1582 besloot paus Gregorius XIII daarom tot een nieuwe aanpassing. In de maand oktober van dat jaar werden tien dagen overgeslagen. Op donderdag 4 oktober volgde vrijdag 15 oktober. Bovendien werd het schrikkeljaar ingevoerd, met elke vier jaar een dag extra in februari. Daarmee was de zaak voorlopig weer rechtgetrokken, zij het dat niet iedereen direct akkoord ging. In Engeland veranderde men voortvarend 3 september in 14 september, waarop het volk de hen ontnomen dagen terugeiste: ze wilden niet elf dagen eerder dood! Ook Spanje en Portugal voerden deze Gregoriaanse kalender onmiddellijk in, evenals in Nederland Holland, Zeeland en de zuidelijke gewesten. De protestantse gebieden gingen echter pas rond 1700 overstag. Sommige Oosters-orthodoxe kerken volgden nog later of ze gebruiken tot op heden de Juliaanse kalender voor de vaststelling van hun religieuze feestdagen. Zo wordt in Rusland het kerstfeest twee weken later gevierd: in januari.

De laatste overstap naar de Gregoriaanse kalender werd door China gemaakt: in 1949.

BETEKENIS

Januari (Latijn: Januarius) is genoemd naar Janus, de Romeinse god van de tijd, maar ook van deuren, van ingang en uitgang. Hij was de god van de twee aangezichten (Januskop!). Waarschijnlijk is zijn naam verbonden met ‘zonnedoorgang’.

Februari (Latijn: Februarius) is de maand van het reinigingsfeest en in de Romeinse kalender van 717 v. Chr. de laatste maand van het jaar, waarin de godsdienstige reiniging van afgestorvenen plaatsvond. ‘Februa’ betekent reiniging, verzoening.

Van maart (Latijn: Martius) is niet veel meer bekend dan dat deze maand genoemd is naar de Romeinse oorlogsgod Mars.

April (Latijn: Aprilis) is afgeleid van ‘aperire’, dat ‘openen’ betekent: de natuur ontluikt.

Mei (Latijn: Maius) verwijst naar de godin van de vruchtbaarheid en beschermster van alles wat groeit en bloeit: Maia.

Juni (Latijn: Iunius) is genoemd naar de Romeinse godin Juno, de vrouw van Jupiter en godin van het huwelijk.

Juli, voorheen de vijfde maand ‘Quinctilis’, staat voor keizer ‘Julius’ Caesar, die de Juliaanse kalender introduceerde.

Augustus, voorheen de zesde maand ‘Sextilis’, eert keizer Augustus, die in 8 v. Chr. de Juliaanse kalender verbeterde.

De resterende maanden zijn vervolgens eenvoudig genummerd, maar wél volgens de oudste Romeinse kalender. Septem = zeven; september was dus de zevende maand. De achtste maand (octo) was oktober, november (novem) de negende en december, zoals gezegd, met ‘decem’ de tiende.

Zó zit dat, met onze twaalfde maand én al die andere. Een fijne decembermaand gewenst, met een goede ‘zonnedoorgang’ in januari!

December 2007

PLANTAARDIG

In míjn tuin …

… ziet het er steeds ‘aard’iger uit. Nu struiken, bomen en planten kaal en in winterrust zijn, komt De Aarde aan het oppervlak: je kunt de wereldbol hier zien! Om de wereld aan te raken hoef je je hand maar op de grond te leggen! Een aardige, maar ook fascinerende gedachte. Voer voor filosofen!

Wij zijn zo verbonden met aarde. Met beide benen op de grond, dat voelt goed. En tuiniers dan, met ook beide handen in de grond, dat voelt nog beter! Hoewel ikzelf meer praktisch dan filosofisch van aard ben, blijf ik er toch over nadenken: het verband in de tuin tussen mensen en aarde. En is er een verband met planten in de tuin, in de aarde?

Een verband is er zéker (uit stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren!), maar er zijn toch méér verschillen.

Ik denk dat tuinen de vreedzaamste plekken ter wereld zijn.

De planten die je daar met hun wortels in de aarde zet, zullen niet anders dan hun best doen om te groeien en uiteindelijk tot bloei te komen. Zonder morren en maren voegen ze zich naar de omgeving met slechts één simpel doel: zich voort te planten. Wij profiteren van deze onbaatzuchtige drift door uitgebloeide bloemen weg te halen vóór de plant zaad kan zetten. Noodgedwongen produceert de plant nieuwe bloemen. Doelgericht en zonder protest!

In een vanzelfsprekend ritme ontluiken planten in de lente, bloeien in de zomer, verspreiden hun zaden in de herfst en trekken zich terug in de winterse aarde. Er is geen haast, steeds méér is niet nodig en er is geen wedijver. Planten die in de verdrukking komen of voedingsstoffen missen omdat wij ze op een verkeerde plek gezet hebben, komen niet bij je klagen of demonstreren. Ze trekken zich terug, sterven af en gaan op in de aarde - mogelijk zullen hun zaden het beter treffen.

Maar deze ‘plantaardige’ gelatenheid zou van ons mensen teveel gevraagd zijn. Wij onderscheiden recht en onrecht (terecht of onterecht) en zijn niet geneigd de dingen op hun beloop te laten. Zo vreedzaam als een tuin zal onze wereld dus nooit worden, hoe hard wij dat deze maand ook wensen.

Maar misschien kan de tuin ons een spiegel voorhouden: mag het af en toe wat minder?

Ík wou soms best plantaardig zijn, verzoend met het leven, in een aardige tuin …

December 2007

DE KRANS

Heggenmussen

Grijze luchten, striemende regenbuien en harde windvlagen jagen ons naar binnen in november. In de tuin is het niks gedaan nu - we moeten onze ‘groenbeleving’ in huis zoeken. Als we tussen de buien door snel even de tuin in rennen om wat takken te knippen, hebben we materiaal om een krans te maken. Met de decembermaand al zo dichtbij is dat geen slecht idee.

gevulde kerstbroodkrans

SYMBOLIEK

Van Dale deelt ons over de krans mee, dat het een geheel is van hoepelvormig in elkaar gevlochten of gewonden bloemen of bladeren. Hij schrijft er nog veel meer over, maar wij weten nu wel genoeg.

Kransen zijn zo oud als de mensheid. Internationale spelen leverden in de Oudheid geen gouden plakken op, maar kransen. In Olympia werd de winnaar gehuldigd met een krans van olijftakken, terwijl in Delphi de laurierkrans gold als symbool van overwinning. Ook kende men in de Oudheid kransen van klimop, maar die droeg men waarschijnlijk om de eer te rédden: tegen dronkenschap! Misschien een tip voor de komende feestdagen.

De krans als symbool werd later door de christenen overgenomen. Zij kenden onverwelkbare kransen toe aan hun martelaren, die stierven in de arena. Ook wij eren overledenen met kransen. Gesloten cirkels, zonder begin en zonder eind, symbool voor de eeuwigheid, maar ook voor de kringloop van het leven.

'Bovenlicht' in Amsterdam

GEVELVERSIERINGEN

Wie er oog voor heeft kan veel kransen ontdekken. Let eens op de zogenaamde bovenlichten: ramen boven de (voor)deur in oude gevels. Vaak zijn er levensbomen te zien, maar ook ronde vormen die zowel kransen als de zon voorstellen en verwijzen naar voorspoed en goede kwaliteit. In de Middeleeuwen waren bier- en wijnhuizen met een vergunning verplicht een groene krans buiten te hangen en mogelijk in navolging daarvan lieten chique wijnhuizen later groene kransen aanbrengen in hun bovenlicht. (Goede wijn behoeft geen krans!) Ook werden in vroeger tijden ornamenten op de gevel aangebracht, vaak prachtige kransen met linten en strikken.

ONZE KRANSEN

Ook in onze tijd is een rol weggelegd voor symboliek. De Europese vlag toont een krans van twaalf gouden sterren en wel omdat het getal twaalf traditioneel het symbool is van volmaaktheid, volledigheid en eenheid. Het aantal lidstaten heeft daar dus geen invloed op (gehad).

En het kerstfeest wordt nog steeds als geen ander feest gevierd met kransen. Kransen van licht rond kaarsvlammetjes! Kransen van kerstgroen op de voordeur of rond windlichten op de terrastafel. Een krans van hulsttakken symboliseert vrede, vreugde en feest. Maar je kunt ook ander takken gebruiken, zoals de maretak, laurier, klimop, buxus en liguster.

Neem stevig groen geplastificeerd ijzerdraad, leg dat om een ronde vorm heen, bijvoorbeeld een bloempot, en draai de uiteinden met een tang strak om elkaar. Schuif nu het ijzerdraad van de pot af en je hebt een perfect ronde basis, waar je je takken omheen kunt winden. Vastzetten met dun ijzerdraad of kopergaren.

Kransje van bladeren

Buig voor vogels een stuk ijzerdraad tot een cirkel, rijg er pinda’s (of sierappeltjes) aan en buig dan met een tangetje de uiteinden om, zodat je ze in elkaar kunt haken. Knoop daar een lint of touw omheen en hang het kransje buiten in een boom. Ook met trosgierst zijn mooie kransen te maken. Lekker voor de vogels en leuk voor jezelf, zulke decoratieve elementen in de tuin.

IN HUIS
Ook binnen hebben we de decoratieve waarde van de krans ontdekt. Kransen van allerlei materialen zijn het hele jaar te koop en we hangen ze graag op. Met veertjes, schelpen, takkenbosjes, gedroogde zaaddozen, bladeren, noten: voor elk interieur. Zelf maken kan ook. Neem een soepele twijg van een berk, vorm er een cirkel van en wind daar meer twijgen omheen. Fixeer het geheel tenslotte met dun koperdraad dat je er kriskras omheen draait.

Walnotenkrans

Kraak walnoten heel voorzichtig, zodat je gave halve doppen overhoudt. Boor er met een hobbyboortje een gaatje in (voor gevorderden!), rijg de doppen aan ijzerdraad en buig het geheel tot een walnotenkransje. Voor een landelijke krans gebruik je de oude stengels van clematis vitalba. Die moet in het voorjaar toch laag worden afgeknipt. Knip hem nu op een meter boven de grond af en draai de stengels tot een royale, wollige krans. ‘Old man’s beard’ noemen de Engelsen deze stengels (baard van een oude man)!

Tot slot nog wat kransjes voor de kerstboom. Vorm samen met de kinderen een kransje (= besloten gezelschap!), drink thee en bak schuimkransjes van één deciliter eiwit, 300 gram witte basterdsuiker en één zakje vanillesuiker. Klop de eiwitten stijf, voeg de helft van de suiker toe en klop het schuim weer stijf. Spatel de rest van de suiker er voorzichtig door en spuit dan met een gekartelde slagroomspuit (doorsnede zeven millimeter) kransjes van vier tot zes centimeter op bakpapier. Even voortekenen! Laat de schuimkransjes twee tot drie uur drogen in de oven op de laagste stand, tot ze loslaten van het bakpapier …

en voor je het weet is het kerstmis!

November 2007

STUKJE INKTZWAMMEN

Onder wiens hoedje...?

In míjn tuin …

… wonen geen kabouters. Allemaal sprookjes! Óf ze spelen onder één hoedje en verstoppen zich allemaal tegelijk, zodra wij naar buiten komen. Hoedjes genoeg in onze tuin. In maten en soorten en soms op de gekste plaatsen

Wat dacht je van drie sliertige witte paddestoelen, horizontaal, nét onder water, in onze eikenhouten regenton! Ik schrok mezélf een hoedje, toen ik het deksel optilde! En of die nu in symbiose leven (met wederzijds profijt) met het eikenhout of met een schimmelig restant rode wijn in dit vat - geen idee. Ik kan het ook niet opzoeken, want er is dus geen kabouter in de buurt om me te vertellen welke paddestoel dit is, van de meer dan honderdduizend soorten die er zijn!

Een paar ken ik trouwens wel. Inktzwammen - ha ha, dat  doe ik zélf (schrijven)! En die rode paddestoel met witte stippen, waarop kabouter Spillebeen zo heen en weer zou wippen, dat is de vliegenzwam. Maar zó kleurrijk heb ik ze niet in mijn tuin.

Bij de voordeur, tussen de treden, groeien bruine paddestoelen die per dag groter worden. Ik kijk elke dag of ze al uit elkaar gespat zijn! Onder de berk staan bijna doorschijnende roodbruine, waarvan de randen franjerig naar buiten krullen.

Klein maar dapper!

Achter, naast de buxus, vond ik een kogelrond kleintje dat er op zijn dunne steeltje maar fragiel bijstond. Even voelen: het hoedje bleek onverwacht hard en het steeltje gaf geen krimp!

Op een restant van de es, waarin ik destijds op advies van de omzagers een fles bleekwater heb leeggegoten, groeit elk jaar een reusachtige hoed. Bruinig met wit en talloze donkerbruine schubbetjes, in vrolijke slingers gerangschikt rond het middelpunt.

Zadelzwam

Die groeit daar in de zomer, als we familiebezoek krijgen. In onze familie hebben wij ook een paddestoelenverzamelaarster. Zij aarzelde geen moment bij het zien van de hoed: “Dat is een zadelzwam!” Daar kon ik me wel iets bij voorstellen en ik kon hem nu ook opzoeken in ons ‘Praktisch handboek Paddestoelen’, dat helemaal niet praktisch is, omdat mijn paddestoelen van bijna alle plaatjes wel íets hebben. Officieel heet de zadelzwam Polyporus Squamosus en volgens het boek wordt hij ook bewoond(!): door kleine kevertjes, die meehelpen met de verspreiding van deze zwam.

Kabouters was leuker geweest, maar als ik nu rode mutsjes brei, voor die kevertjes, wordt het hier toch een beetje een sprookjestuin.

Gewoon mooi

In een stompje van de kaardebol ...

November 2007

EEN TUIN OP AFSCHOT

Heggenmussen

De miljoenennota is weer gepresenteerd, gewogen en, zoals altijd, te licht bevonden! Een dag lang kon het Kamerdebat gevolgd worden, waarin vooral de hardwerkende Nederlanders op de kaart werden gezet en de ministers verweten werd dat zij na honderd dagen toeren door het land nu ook nog, waar nodig, achter onze voordeur de dienst willen uitmaken.

Hoewel ik eigenlijk vind dat er genoeg gezegd is, heb ik natuurlijk toch nog iets toe te voegen. Wordt het niet eens tijd voor ministeriële bemoeienis, waar nodig, met het gebiedje vóór onze voordeur?!

STENEN (TIJD)PERK

Langzaam maar zeker veroveren de stenen terrein in de tuin. Een volledig bestrate tuin is geen uitzondering meer. Stel je voor: een mooi vrijstaand huis, van landelijke signatuur, ligt als een blok op ‘straat’! De grond eromheen is zorgvuldig dicht gehamerd - nog geen klinkertje is eruit gelaten voor misschien alsjeblieft één potje winterviolen?

Het ‘baas in eigen tuin’ heb ik altijd bejubeld vanwege de diversiteit en vooral de persoonlijke invulling van deze stukjes wereldbol. Maar zo’n hermetische bestrating, dat zou verboden moeten worden.

En wel hierom! In een gewone tuin zakt het regenwater weg in de grond, wat de grondwaterstand ten goede komt. Bestrating echter wordt ‘op afschot’ gelegd. Dat wil zeggen: naar de straat toe lager, zodat het regenwater snel zijn weg vindt naar het riool. Bij hevige regenval, zoals dat de laatste jaren vaker voorkomt, kan het riool de enorme toevoer van water niet verwerken en neemt de kans op overstroming toe. Dat pleit dus niet voor een ‘tuin op afschot’.

GROENVOORZIENING

Maar er zijn meer redenen om te kiezen voor een tuin met groen, want wat in het groot geldt voor de gemeentelijke groenvoorziening, geldt in het klein voor onze tuin.

Iets meer ...

In bebouwde (stedelijke) gebieden wordt door de overheid altijd een percentage van de oppervlakte gereserveerd voor groenvoorziening. De meest gangbare norm voor hoeveelheden openbaar groen en semi-openbaar groen per woning is vijfenzeventig vierkante meter. Dat kan dus plaatselijk verschillen, maar overal is men zich bewust van het belang van groenvoorzieningen. Een groene omgeving is bevorderlijk voor de leefbaarheid, de gezondheid, de economie en, niet in de laatste plaats, de natuur.
POSITIEVE EFFECTEN
De leefbaarheid van een wijk of dorp hangt aantoonbaar samen met het aanwezige groen. Het kan een architectonische bijdrage leveren aan de omgeving, zoals bomen in een straat of een strook gras, bijvoorbeeld. Een park of bos kan een ontmoetingsplek zijn voor bewoners, waar je gemakkelijk een praatje aanknoopt. Ook bij kinderen schijnt een groene omgeving het sociale contact te bevorderen en daarmee hun sociale ontwikkeling, wat weer een positieve invloed kan hebben op hun gedrag in latere jaren.

... of iets minder

Voor onze gezondheid is het goed meer te bewegen en je wandelt, fietst en jogt nu eenmaal prettiger in het groen. Ook onze geestelijke gezondheid vaart er wél bij. Alleen al uitzicht op ‘groen’ heeft een positieve invloed op het herstel van stress en kan zo erger voorkomen.

Geluiden worden gedempt en de luchtvervuiling neemt af. In een straat waar bomen zijn aangeplant kan de concentratie aan fijnstof wel met 90% afnemen. Gezónd dus, al dat groen.
Economisch gezien is er het aanzienlijke voordeel van een gezondere bevolking, maar ook stijgt de waarde van onroerend goed in een groen gebied. En ‘blijvend vrij uitzicht’ wordt natuurlijk niet voor niets door makelaars zo aangeprezen. Een huis met een groen aan- en uitzicht levert meer op dan zonder. Het loont dus om een tuin aan te leggen!

Ook de natuur floreert in de groene gebieden rond onze huizen. Kijk eens wat er allemaal kruipt, wurmt, fladdert en nestelt in de tuin. Anders dan je misschien zou denken tref je in stedelijk gebied per vierkante meter meer variatie aan in plant- en diersoorten dan in de vrije natuur.

GROEN? DOEN!

Neem de proef op de som en let eens op als je buiten loopt, langs een ‘groene’ tuin of een tuin ‘op afschot’: je vóelt het verschil.

Wat er nog bijkomt, is de beperkte oppervlakte die wij in ons land met meer dan zestien miljoen mensen moeten delen. Velen zouden er iets voor over hebben om een eigen tuintje te mogen onderhouden. In grote steden vrolijken bewoners hun straten op met zogenaamde geveltuintjes of een enkele stokroos tussen de stoeptegels. Het maakt een enorm verschil. En wie op zijn balkonnetje aan de Amsterdamse Sloterkade geen stokroos kwijt kan, hangt een verzameling gieters aan het hekje: humor, óók gezond!

Wat ik dus maar zeggen wil: denk er nog eens over na, of het nou echt zo erg is om wat groen te onderhouden. Dat kleine stukje grond op die grote wereldbol, helemaal van jou: laat er iets op groeien!

Oktober 2007

POTEN? PÓTTEN!

In míjn tuin …

… begint de herfst onder de berkenboom met paarse druifjes van liriope muscari naast het zwarte blad van ophiopogon en mijn nieuwste aanwinst van de Amsterdamse bloemenmarkt: een reusachtige (roze) cyclamenknol. Daaromheen draperen zich lila en paarse herfsttijlozen. Ze gaan er graag bij liggen, deze ‘Naked Ladies’, zoals de Engelsen ze noemen.

Wij vertalen dat wel met ‘blote jochies’. Waar dat verschil in waarneming vandaan komt weet ik niet, en ik durf het ook niet op mijn computer in te tikken, ‘blote jochies’, om dat eens goed uit te zoeken. Hoe dan ook, het geheel brengt me op het idee om ook voor het voorjaar nog wat bij te poten.

Mijn voorkeur gaat uit naar verwilderingsbollen, omdat je daar verder niks aan hoeft te doen. Het worden paarsrode botanische tulpjes. En een flinke zak paarse krokussen. Niet botanisch, wel probleemloos. In ‘Toveren met bollen’ raadt Jacqueline van der Kloet narcissen aan bij mijn goudbladige jasmijn: ‘February Gold’ (verwildert) en ‘Actaea’ (geurt!). Dus die gaan ook mee. De bol van het jaar, tulipa ‘Spring Green’, laat ik liggen, want die heb ik al.

Krokus tussen vrouwenmantel: gelukt!

Op een droge dag trek ik met bloembollen, schepje en bollenplanter de tuin in. De krokussen had ik tussen de vrouwenmantels bedacht, maar daar kom je met je bollenplantertje dus niet doorheen. Het poten ontaardt hier in grof hak- en breekwerk, want het moet en het zál en ‘kan niet’, daar had mijn vader ook al nooit van gehoord. Ik sus mijn geweten met de gedachte dat vrouwenmantel groeit als onkruid en wens de krokussen succes. Maar als ik het krokussenveldje nog wat wil uitbreiden, spit ik een schep vol kleine witte bolletjes naar boven: ornithogalum ofwel vogelmelk. Daar wil ik eigenlijk wel vanaf - het zijn er veel te veel geworden. Maar ze allemaal uitgraven is ondoenlijk, dus stop ik de krokussen er maar bij en hoop dat zij de vogelmelk de baas worden. Je weet het maar nooit.

Onder de jasmijn groeit longkruid. Een prima ondersteuning voor de narcissen, lijkt me. En kennelijk ook voor sneeuwklokjes, lelietjes van dalen en sterhyacinten, want die graaf ik hier allemaal op! Te laat schieten mij de vijfentwintig sneeuwklokjes te binnen die ik laatst in een pot heb geplant. Dat had ik met deze bollen ook moeten doen. Niet poten, maar pótten - om ze dan later uit te planten: op kale plekken in mijn voorjaarstuin!

Oktober 2007

HA! HERFST!

Heggenmussen

Gelukkig, het is september - nu hoeven we het niet meer over de zomer te hebben! In september zijn de temperaturen altijd goed of zelfs beter. “Het is koud voor september”, dat hoor je nooit.

Herfstasters!

In de tuin valt er veel te genieten. Al die planten met ‘herfst’ in hun naam, die daarmee sommige mensen afschrikken, bloeien nu dat het een lieve lust is en houden dat vaak ook nog lang vol. Herfstanemonen, herfstasters, herfsttijlozen (colchicum), herfstkrokus, herfstklokje (leucojum autumnale), genoeg om een aardige border mee te vullen. En daar blijft het niet bij. Er is een scala aan herfstbloeiers, van de ‘nietige’ cyclamen  tot ‘reuzen’ als koninginnekruid (eupatorium). Niet álle kleuren van de regenboog zijn hier vertegenwoordigd, maar met behulp van de geverfde heide, die alweer volop aangeboden wordt, komen liefhebbers van kleurspektakel een heel eind.

APPELTERN

Om inspiratie op te doen loont het ook nu nog de moeite om modeltuinen te bezoeken. Dat geeft een realistischer beeld dan een bezoek aan een tuincentrum, waar planten naar hartenlust worden vóór- of nágetrokken. De riddersporen (delphinium) die daar nu in bloei worden aangeboden, zullen dat kunstje volgend jaar in je tuin waarschijnlijk niet opvoeren: bloeien in september!

Modeltuinen zijn overal in het land te vinden. ‘De Tuinen van Appeltern’ worden bijzonder aangeprezen, omdat daar alle facetten van de tuin worden belicht in maar liefst honderdtachtig voorbeeldtuinen; een walhalla voor de liefhebber. En dat ís het, kan ik u verzekeren. Je moet er wel iets voor over hebben. Ten Boer-Appeltern: 226 kilometer en al die kilometers moet je ook weer terug. Maar wij vonden het de moeite waard.

VAN LAMP TOT BOOM

De tuinen zijn omheind met (strakgeschoren) hagen, muren, al dan niet begroeide hekken en sluiten speels op elkaar aan, zodat ik al snel alle gevoel voor richting kwijt was. Maar gelukkig hadden we een plattegrond met duidelijke herkenningspunten. Verspreid over het gebied van ruim dertien hectare is er uitstekend gelegenheid om de inwendige mens te versterken, maar ook in de tuinen zelf kun je even rustig gaan zitten, om het meubilair uit te proberen of om de sfeer op je te laten inwerken.

Vijvers zijn er tot in de vorm van een boot; allerlei ‘waterwerken’ en zelfs een installatie die nevel boven het water verspreidt - leuk als je in je tuin je eigen natuurfilm wilt regisseren! Tuinhuisjes zijn soms in felle kleuren geschilderd, wat verrassende effecten oplevert in combinatie met bijvoorbeeld hoge grassen en eupatorium. Rose kattenstaarten (lythrum) markeren waterkanten; er zijn fruitbomen en er is een groentetuin. Een trap leidt je naar balkontuinen en in de tuin met diepe schaduw sta je versteld van de afwisseling in planten, die ook dáár mogelijk is. Bestratingsmogelijkheden te over en ook verlichtingsarmaturen voor elke sfeer kun je hier vergelijken. Oosterse tuinen zijn er aangelegd en in de A. Vogel-tuin mag je zelfs wat van de geneeskrachtige kruiden plukken. De buxustuin kan je zomaar op het idee brengen alle andere planten uit je tuin te verwijderen! Veldjes met bloeiende liriope, een groenblijvende grasachtige plant met lila tot paarse bloeiaartjes, verleiden je tot een aanschaf in de plantenwinkel. Beelden zetten je aan het denken: misschien toch wel leuk, op een geschikte plek in het groen.

Sedum 'Herbstfreude'

En overal vrolijke herfstanemonen, van wit (‘Honorine Jobert’ en ‘Whirlwind’), tot donkerlila (zoals ‘Prinz Heinrich’). Ook de hortensialaan bood een vrolijke aanblik. Nog meer herfstbloeiers: herfsttijlozen (colchicum), zilverkaars (cimicifuga), zonnig gele rudbeckia’s, massa’s sedum spectabile (ook witte), groepen chelone obliqua, chrysanten, verschillende soorten helianthus en de ijzersterke persicaria ‘Fire Tail’. Voorbeeldtuinen van vooraanstaande ontwerpers als Piet Oudolf, Jacqueline van der Kloet, Robert Broekema en ook een schitterend ontwerp van Ton ter Linden (als je van ‘vol’ houdt!). En overal doorkijkjes naar andere tuinen of de mooie omgeving, in het Land van Maas en Waal.

Alles ziet er tiptop uit, alsof het vanzelf zo gegroeid is. Maar op een muurtje bij een van de terrassen staat een lange rij afgetrapte, kapotte schoenen. Groen uitgeslagen en deels bemost zijn ze de stille getuigen van het vele werk dat hier wordt verzet.

SPEELTERREIN

Kinderen en honden zijn ook welkom, de laatste aan de lijn. Voor kinderen is er aan de overkant van het aangrenzende water een groot speelterrein, o.a. met skelters. Ze kunnen er komen met een zelf te bedienen pontje, wat wij natuurlijk ook even geprobeerd hebben.

Van 1 maart tot 1 december (!) kun je hier ideeën opdoen - zie ook http://www.appeltern.nl/. Maar na dit verhaal kun je natuurlijk ook met een lijstje van de genoemde planten naar een tuincentrum gaan voor een daverende herfstcompositie in je eigen tuin. En dan geen riddersporen meenemen hoor, want die bloeien nu niet, in het echt!

September 2007

IETSJE MEER

In míjn tuin …

… heb ik de zaken redelijk onder controle, wat niet wegneemt dat er nog altijd veel te doen is voor de instandhouding van het plaatje. Een week niet tuinieren en de verwildering slaat toe. Dat heb je met een volbeplante tuin, waar ik zo van hou. Toch kan ‘ietsje minder’ óók heel leuk zijn.

Op bezoek: een rode juffer.

Sinds een jaar heeft mijn zoon een huis met zo’n tuin, voor én achter. Toen ik vorig jaar de buxus in zijn voortuin knipte, kreeg hij post. “In twee weken tijd bezorg ik hier meer dan bij de vorige bewoner in een heel jaar!” riep de postbode opgetogen. Dat zal wel, dacht ik, met alle rekeningen die een verhuizing met zich meebrengt. “Leuk huis!” vervolgde de postman, op weg naar de buren. “En de achtertuin is óók zo leuk!” Hij verdween achter de heg, maar stak toch nog even zijn hoofd erbovenuit: “Heb ik gezien, op Funda!” Ach, op díe manier. Funda.nl: de ‘peepshow’ voor nieuwsgierige Aagjes! Maar hij had het wel goed gezien: de vader van de vorige bewoner heeft met veel talent en vakmanschap zowel voor als achter een onderhoudsvriendelijke tuin aangelegd. Krachtige buxuspatronen in grote kiezels, met langs het pad vier toefen geurige lavendel. Klassiek, maar stoer. Dit voorjaar hebben wij het buxuswiel in het midden nog opgevuld met vier witbloeiende hortensia’s. Achter: een vlonderterras over de hele breedte met een strak vijvertje (witte irissen!) onder de catalpa en een royale bestrating met keitjes, waarin summiere hoogteverschillen zijn opgenomen. Een reusachtige donkerbladige clematis montana en vele hosta’s maken ‘het groen’ uit, samen met nog wat ongecompliceerde soorten. Een trellisscherm vol frambozen houdt de afvalbakken uit het zicht.

Het is een verrukkelijk tuintje, dit ‘cultureel erfgoed’ van mijn zoon, maar helaas ontbreekt het ook hem aan eigen groene vingers en wij, de ouders, pulken de vrouwenmanteltjes tussen de keitjes uit, knippen de maagdenpalm uit de vijver en trekken bij het schuurtje de dagschone uit de goot! De bruidssluier knip ik bij, zodat hij daar niet met zijn fiets in blijft hangen, maar mijn zoon sputtert tegen: hij is vóór alles wat leeft. Om een beknelde kikker te redden schroefde hij een vlonderplank los en voor slakken is het hier één grote moestuin - ik mag daar niets aan doen.

Hoe leg ik hem uit dat hij toch ietsje meer moet doen, in zijn tuin van ‘ietsje minder’?!

September 2007

OMDAT …

In míjn tuin …

… staan een aantal hosta’s. Omdat ik veel schaduw in de tuin heb; omdat één te weinig was; omdat het blad zo mooi groot was; omdat het blad zo fijn en klein was; omdat ze zo mooi wit bloeiden; omdat ze geurden; omdat ze zo mooi donkerpaars bloeiden; omdat ik ze cadeau kreeg; omdat ze na een winter ondersteboven in een vergeten hoek (!) weer gewoon geplant konden worden en doorgroeiden;

... in pot

omdat ze weliswaar flets bloeiden, maar dat kun je afknippen; omdat het zulke geweldige potplanten zijn; omdat ze zo leuk strak opgerold boven de grond

komen; omdat ze ook ‘hartlelie’ heten; omdat ik dacht dat ze niet allemáál opgevreten

zouden worden door de slakken; omdat ik de naam ‘fried green tomatoes’ (gebakken groene tomaten) zo grappig vond; omdat er altijd wel een liefhebber voor te

vinden is als het je teveel wordt; omdat je er best iets naast kunt zetten wat
slakken nóg lekkerder vinden; omdat ie afgeprijsd was, terwijl hosta tokudama
een van de duurdere soorten is;

...in knop

omdat sommige best wel zon verdragen; omdat ze heel goed in de compostbak kunnen; omdat één blad al genoeg is in een mooie compositie ‘op de vaas’; omdat vijf bladeren in vijf flesjes zonder meer ‘design’ is; omdat ik de naam van die ene al zo vaak tegengekomen was in boeken en tijdschriften; omdat je er bijna geen omkijken naar hebt; omdat je met een restje bier zoveel slakken kunt vangen; omdat je, als dat zo verschrikkelijk gaat stinken, natuurlijk ook Escar-go kunt gebruiken; omdat ze er in andere tuinen zo strak en gezond bij staan; omdat ze je tuin met prachtige opengewerkte kantmotieven versieren; omdat er praktisch geen onkruid onder groeit; omdat hosta’s van die lekker ouderwetse planten zijn; omdat ze het blad van uitgebloeide bollen als alliums en camassia aan het zicht onttrekken; omdat de combinatie met varens onovertroffen is; omdat ze zo decoratief zijn; omdat ze floreren op arme grond en je ze dus niet hoeft te bemesten; omdat ze niet omvallen in de storm; omdat van sommige het blad een textuur heeft waar je zó een kwartier naar kunt kijken; omdat hosta’s in potten geen bezwaar hebben tegen violen die in de winter bij ze intrekken; omdat je met hosta’s altijd iets hebt om over te praten; omdat je met hosta’s altijd iets hebt om over te zeuren; omdat de slakken onder de hosta’s ook nuttige dingen doen; omdat er voor de verzamelaar zoveel soorten en variëteiten te krijgen zijn en omdat je niet op elke slak zout moet leggen. Dáárom heb ik hosta’s: omdat het zonnetjes zijn in mijn schaduwtuin!

Juli 2007